اخبار

شهاب‌سنگهای مهاجم

سطح ماه بسیار بیش از آنچه تا کنون تصور می‌شده است، توسط سنگهای آسمانی بمباران می‌شود. نتایج تحقیقات تجربی بیل کوک (Bill Cooke)، رئیس بخش سنگهای آسمانی ناسا و تیم همراهش بعد از ثبت دو برخورد بزرگی که در 17 نوامبر 2006 بر سطح ماه مشاهده گردید، نشان می‌دهد که تعداد برخوردهای ثبت شده در سال گذشته چهار برابر آنچه شبیه‌سازیها نشان می‌دهند بوده است. چنین بمباران سختی می‌تواند برنامه‌هایبلند‌پروازانه سکونت در سطح ماه را با چالشی بزرگ روبرو نماید. بیل کوک در این زمینه می‌گوید: "ما از حدود یک سال پیش تا کنون که کار رصد سطح ماه را آغاز نموده‌ایم،12 برخورد ثبت شده در لیست خود داریم که این تعداد حدوداً 4 برابر آن‌چیزی است که مدل‌سازیهای کامپیوتری ما پیش‌بینی می‌کردند."

نقشه شماتیک 12 برخورد ثبت شده توسط تیم بیل کوک بر سطح آبله گون ماه‏

حدود یک ماه پیش زمین از میان ابری از پسماندها و غبار به جا مانده از دنباله دار 55پی/تمپل تاتل (55P/Tempel-Tuttle) گذر کرد. این اتفاق هر سال در اواخر آبان ماه روی می‌دهد و در نتیجه بارش شهاب‌سنگی بسیار زیبا و معروفی به نام بارش شهابی اسدی میهمان هزاران چشم مشتاق می‌شود.ماه نیز از این باران شهاب‌سنگی بی‌نصیب نمی‌ماند. تفاوت در اینجاست که سنگهای مذکور در جو زمین سوخته و با نور خود آسمان زیبایی را برای ما به ارمغان می‌آورند اما ماه فاقد جو محافظی مانند اتمسفر زمین است و بنابراین هر سنگ آسمانی سرگردانی که در دام گرانش ماه گرفتار می‌شود، لاجرم به سطح آبله‌گون آن برخورد خواهد نمود. بیشتر آنچه به سطح ماه برخورد می‌کنند، ابعاد بسیار کوچکی در حد دانه شن دارند و برخورد آنها به سختی احساس می‌شود. سنگهای بزرگتر اما در برخورد با ماه گودالهای برخوردی بزرگ و کوچکی را به وجود می‌آورند. برخورد سریع این اجرام به سطح ماه باعث ایجاد انفجار و تشعشع امواجی می‌شود که به ابعاد، سرعت و جنس مواد بستگی دارد. نور برخی از این برخوردها از زمین نیز دیده می‌شوند.

در 27ام آبان ماه گذشته زمانی که ماه از میان مدار تمپل-تاتل گذر می‌کرد، گروه همکاران بیل کوک، دو تلسکوپ بازتابی 14 اینچی خود را که در مرکز پروازهای فضایی مارشال مستقر می‌باشند به سمت بخش تاریک تنها قمر طبیعی زمین نشانه رفتند. پس از گذشت تنها 4 ساعت ، آنها دو برخورد واضح را در فیلمی که از دهانه تلسکوپها ضبط می‌کردند، مشاهده نمودند.

درخشندگی برخورد اول که در اقیانوس پراکلاروم (دریای طوفانها) روی داد از قدر 9 بود. برخورد دوم که در مناطق مرتفع ماه و نزدیک دهانه گوس اتفاق افتاد، درخشنده‌تر از اولی ظاهر شد و دارای قدری از درجه 8 بود.

کوک در این رابطه می‌گوید:" انفجارهایی که ما ثبت کردیم در اثر برخورد شهاب‌سنگهایی با قطر متوسط 5 تا 8 سانتیمتر به سطح ماه به وقوع پیوسته بودند و انرژی برخوردی آنها معادل 0.3 تا 0.6 مگاژول و یا به زبان ساده‌تر معادل انفجار 80 تا 160 کیلوگرم تی‌ان‌تی بوده است."

انرژی عظیمی که در اثر برخورد یک شهابسنگ 3 سانتیمتری آزاد می‌شود ناشی از سرعتبسیار زیاد این اجرام فضایی است. در مورد نمونه خاصی که مربوط به پسماندهای ناشی از دنباله‌دار تمپل-تاتل می‌باشد، سرعت مداری آنها بالغ بر232000 کیلومتر بر ساعت است. برخورد با جسمی بسیار کوچک که چنین سرعتزیادی دارد انرژی عظیمی تولید خواهدکرد که پرتوافشانی آن حتی از پس لایه‌های ضخیم جو زمین نیز قابل رویت است.
 

در این تصویر نور حاصل از برخورد شهاب سنگ را در نزدیکی دهانه گوس و به قدر 8 مشاهده می کنید

برای مقایسه بد نیست بدانید زمانی که کاوشگر فضایی اسمارت-1 در 12 شهریور 1385 طی یک عملیات از پیش طراحی شده با سطح ماه برخورد کرد (اسمارت-1 خود را وقف دانش بشری کرد)، انرژیی معادل شهابسنگهای مورد اشاره آزاد نمود. اسمارت-1 که اولین کاوشگر آژانس فضایی اروپا esa به منظور کاوش و بررسی سطح ماه بود حدود 350 کیلوگرم وزن داشت و محموله اصلی آن، مکعبی به اضلاع یک متر بود.

از آبان 1384 که تیم بیل کوک ماه را زیر نظر گرفته‌اند تا این لحظه حدود 12 برخورد(با در نظر گرفتن دو برخورد اخیر) ثبت شده است. بیشتر این برخوردها در اثر سنگهای سرگردانی بوده که به ابر غباری به جا مانده از دنباله‌داری نظیر تمپل-تاتل مربوط نمی‌شوند. کوک تخمین می‌زند که چنانچه دائماً سطح ماه را رصد نمایند، به ازای هر چهار ساعت مشاهده، حداقل یک برخورد درخشان ثبت خواهد شد. این موضوع بسیار عجیب به نظر می‌رسد چرا که تخمین فوق بیش از چهار برابر بهترین مدل‌سازیهای کامپیوتری است که تا کنون به کار می‌رفته‌اند. کوک اشاره می‌کند که مشکل اصلی به مدل آماری داده شده به کامپیوتر مربوط می‌شود. این مدل بر اساس مشاهداتی که از سطح زمین صورت گرفته است بنا شده و مطمئناً با آنچه واقعاً در سطح ماه روی می‌دهد متفاوت است. بنابراین ما احتیاج داریم که مدت زمان بیشتری را به مشاهده مستقیم سطح ماه اختصاص دهیم. به این ترتیب ما قادر خواهیم بود مدلی دقیقتر و مطمئنتر از چگونگی برخورد سنگهای آسمانی با ماه ارائه دهیم.

به نظر می‌رسد با توجه به برنامه‌های آتی ناسا جهت ایجاد پایگاه‌های فضایی در سطح ماه و اعزام فضانوردان به آنجا، باید اطلاعات بیشتری درباره برخورد سنگهای آسمانی با سطح ماه جمع‌آوری شود. تجهیزات گران قیمتی که با هزینه‌های سرسام‌آور به سطح ماه فرستاده می‌شوند و جان پرارزش فضانوردان به مراقبت کاملی احتیاج دارد که تنها در سایه اطلاعات به دست آمده از چنین مطالعاتی مقدور خواهد بود.

سنگهای آسمانی علاوه بر مخاطره برخورد مستقیم، خطرات جانبی و غیر مستقیمی نیز دارند. یکی از خطرات غیر مستقیم برخورد یک سنگ آسمانی کوچک در نزدیکی محل اقامت فضانوردان، گرد و غبار فراوانی است که ممکن است بر سطح اقامتگاه‌های فضایی و یا ابزار و تجهیزات فضانوردان فرود آید. این موضوع علاوه بر کاهش راندمان صفحات خورشیدی خطر بسیار مهیب دیگری را نیز به دنبال دارد. در زمین، اتمسفر با جذب بسیاری از تشعشعات پر انرژی و مهلک خورشید، آفتابی درخشان و مطبوع را به ما هدیه می‌دهد، اما در ماه شرایط به گونه دیگری است و در طول روز، تمام طول موجهای تابشی خورشید از طیف رادیویی تا امواج پر انرژی گاما، سطح ماه را دائماً برشته می‌کنند. در چنین شرایطی سطوح تیره با جذب انرژی تابشی به سرعت و شدت داغ شده و دمای سطحی آنها بالا می‌رود. واضح است که گرد و غبار به هوا برخواسته در اثر برخورد یک شهاب سنگ آسمانی به دلایل گفته شده بسیار خطرناک خواهد بود.

23ام و 24ام آذر ماه جاری، بار دیگر زمین و به طبع آن ماه از میان ابر غباری دنباله‌دار دیگری به نام فایتون (ارابه‌ران)خواهد گذشت. کوک و تیمش در آن زمان ماه را به دقت رصد خواهند کرد تا از کمیت و کیفیت برخوردهای احتمالی اطلاعات جدیدی کسب نمایند